Gözde FİLİNTA gozde.filinta@tvd.org.tr
Günlük yaşantımızın ayrılmaz bir parçası haline gelmiş olan kozmetik ürünler, artık günden güne daha fazla bilinçli tüketici tarafından içerik ve üretim şartları konusunda sorgulanıyor. Birçok tüketici etik değerlere aykırı olduğu gerekçesiyle, vejetaryen ya da vegan bir yaşamı tercih etmese dahi, özellikle kozmetik gibi ihtiyaçtan öte ürünler için, hayvanların işkence görmesi ya da ölümüyle sonuçlanan her türlü sürecin, üretim tekniğinin ya da bileşenin kullanılması konusuna hassasiyetle ve tepki ile yaklaşıyor. Bugün dünyanın birçok ülkesinde kozmetik ürünlerin hayvanlar üzerinde test edilmesi, bilimin imkanları kullanılarak yerini büyük bir hızla alternatif metotlara bırakmış olsa da, içeriklerinde direkt ya da dolaylı olarak hayvanlardan elde edilmiş bileşenler halihazırda kullanılmaktadır.
Kozmetik ürün nedir?
Kozmetik yasasına göre: insan vücudunun epiderma, tırnaklar, saçlar, dudaklar ve cildin her yönüne, yani vücudun değişik dış yapısına, dişlere, mukozaya uygulanmak için hazırlanan, temizlemek, koku vermek, korumak, görünümünü değiştirmek için kullanılan, saç boyaları, saç açıcıları da dahil olan tüm ürünler ve maddelerdir.
Hayvansal içerikli kozmetik ürünlerin ayırt edilebilirliği ne derece mümkün?
Ürünün muhteviyatındaki bileşenlerin genellikle menşeinin belli olmaması ya da kullanılan karmaşık teknik ifadeler, gıda ürünlerinde olduğu gibi kozmetik ürünlerde de tüketicilerin ayırt edebilirliğini sınırlayan bir belirsizlik. Ancak beraberinde, gıdada olduğu gibi kozmetik ürünlerde de kullanılmaya başlayan ayırt edici semboller, nispeten seçimlerimizi kolaylaştırıyor. Nispeten; çünkü, sembollerin birçoğu da maalesef lisanslı kullanılmasına rağmen denetimsiz. Vegan kozmetik ürünlerde 2 temel kriter var; Zulümsüz elde edilmesi ve vegan içeriğe sahip olması.
Cruelty Free (Zulümsüz & Hayvanlar Üzerinde Test Edilmemiş) ve Vegan ürün arasındaki fark nedir?
Kozmetik sektöründe dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan biri ‘Cruelty-Free’ (Zulümsüz) logosunu Vegan içerikli ürünlerden ayırt etmektir. Bir ürünün zulüm içermemesi o ürünün içeriğinin vegan olduğu anlamına gelmez. Bu sadece o firmanın ürünü veya içeriği yapılış süresince hayvanlar üzerinde test etmediği anlamına gelir.
2013 yılı itibariyle Avrupa Birliği ülkelerinde kozmetik ürünlerin ve bileşenlerinin, hayvanlar üzerinde test edilmesi yasaklanmıştır! Bu uygulamaya Türkiye’nin de aralarında olduğu birçok ülke de peşi sıra katılmış ve hali hazırda yeni ülkeler de katılmaya devam etmektedir. Türkiye’de 2015 yılının Temmuz ayı itibariyle, Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’nun Kozmetik Yönetmeliği’nde yaptığı değişiklik ile kozmetik ürünlerin hayvanlar üzerinde test edilmesi yasaklanmış, 2016 Ocak ayı itibariyle yasak tam kapsamlı olarak yürürlüğe girmiştir.
‘Cruelty- Free’ logoları ve aralarındaki farkları da bilmekte fayda var
– Tavşanın atladığı ‘The Leaping Bunny’ logosu firmalara ‘Leaping Bunny’ tarafından verilir. Uluslararası geçerliliği olan bu logoyu ürünlere koyabilmek için firmalar birçok testten geçmektedir. En sıkı şekilde takip edilip, üretim yerine denetime giden ‘Leaping Bunny’ ekibinin logosu oldukça güvenilirdir.
– Tavşanın kulaklarının kalbe dönüştüğü ‘cruelty-free’ logosu ise PETA’ya aittir. Bu logoyu kullanmak isteyen firmaların tek yapması gereken online bir form doldurmak ve hayvanlar üzerinde test yapmadığına ve yapmayacağına dair imzasını atmaktır. ‘Leaping Bunny’ de olduğu gibi testler, denetimler yoktur. PETA zulümsüz ve vegan olan ürünler için ise özellikle ‘Cruelty-Free and Vegan’ yazısını koyduğu logoyu kullanır.
– Üzerinde tavşan bulunan ve “Not Animal Tested” yazan logo, Avustralya’da verilir. Ürünün hayvanlar üzerinde test edilmediğini ifade eder. Bunun için form doldurarak logo kullanım bedelini ödemek yeterlidir. Ancak denetimi yoktur.
ÖNEMLİ NOT: Dünyanın birçok ülkesinde yakın geçmişte kozmetik ürünlerin hayvanlar üzerinde test edilmesi zaten yasaklanmıştır!
Gelelim kozmetik bir ürünün içeriğinin vegan olup olmadığını anlamaya!
Kozmetik sektöründe, Türkiye ve Avrupa yönetmenliklerinde hayvansal bileşenlerin kullanımını tümden kısıtlayıcı ya da engelleyici herhangi bir yasa maddesi bulunmamaktadır. İçerikler kullanımına karşı olan yaklaşım, içeriğin hangi kaynaktan elde edilmiş olursa olsun, kullanım maksadı ile birlikte değerlendirildiğinde insan sağlığına zarar vermemesi, zarar verme potansiyeli olan bileşenleri içermemesi temeline dayanır. Günümüzde gıda ve ilaç endüstrisine yönelik öldürülen hayvanların kullanılmayan, kemik, yağ, deri gibi bölümleri de,
kozmetik benzeri endüstriler için oluşturduğu katma değer nedeniyle, genellikle daha iyi olduğu için değil daha ucuz olduğu için tercih edilmektedir. Ürünlerin vegan özellikte olup olmadığı, her şeyden önce üzerindeki ayırt edici sembollerle anlaşılabilmektedir, ancak tüm semboller %100 güvenilir değildir.
Kozmetikte Kullanılan Uluslararası Vegan Logolar ve Farkları
– Avrupa Vejetaryen Birliği tarafından, ülke temsilcilikleri vasıtasıyla verilen V-Label logosu, sarı zemin üzerine yeşil yapraklı V harfi ile temsil edilir ve ürünün hem zulümsüz hem de vegan olduğu anlamına gelir. Vejetaryen ve Vegan olmak üzere 2 ayrı sınıflaması vardır. Logo verilen ürünler denetimli ve güvenlidir.
– PETA tarafından verilen, “crueltyfree and vegan” logosu, ürünün zulümsüz ve vegan olduğu anlamına gelir. Hiçbir denetim yapılmaz.
– Vegan Action tarafından verilen bir başka logo ise ‘Certified Vegan’ yazısı barındırır. Vegan.org tarafından verilir. Bu logo ‘da da firma PETA’da olduğu gibi sertifikaya başvurur, ödeme yapar ama denetimsizdir.
– Türkiye’de de karsımıza çıkan Ayçiçekli Vegan Logosu, Vegan Society tarafından verilir. PETA ve Vegan Action tarafından verilen sertifikadan bir farkı yoktur, denetimsizdir.
Kozmetik ürünlerde kullanılan olası hayvansal bileşenleri kendiniz araştırmak isterseniz aşağıdaki liste size oldukça yardımcı olacaktır. Belli başlılarını sizler için derledik.
Kozmetik Sektöründe Oldukça Sık Karşımıza Çıkan Hayvansal İçerikler ve Alternatifleri:
- Karmin
Koşnil isimli bir böceğin dişilerinden elde edilir. Opuntia Kaktüslerinin içinde bulunan bu böcekler güneş altında kurutulur, ezilir ve asidik alkol çözeltisi içine batırılarak Karminik Asit’e çevrilir. 500 gram boya için yaklaşık 70,000 böcek kullanılır. Gıda dışında kozmetik ürünlerin boyasında oldukça çok kullanılan karmin, özellikle rujların ve allıkların boyasında yer alır. İlaç kaplamada da kullanılan bu hayvansal içeriğin şiddetli alerjik reaksiyon yaptığı gözlemlenmiştir. Bu sebeple FDA, Karmin’in içerikler bölümünde yer almasını zorunlu kılmıştır. Yerine kullanılabilecek alternatifler pancar suyu ve bitkisel bir ağacın kökünden elde edilen kınadır. - Guanin
Guanin hem insanlarda, hem bazı hayvanlarda bulunur. Özellikle balık derisinde ve belirli sürüngenlerde bulunan bir Nükleik Asittir. Guanin, inci etkisi yaratmak dışında aynı zamanda kozmetik ürünlerine beyaz renk katar, diğer içeriklerin transparan görünümlerini azaltır ve makyajda lekelerin kapatılmasını sağlar. Banyo ve temizlik ürünlerinde, kokuda, saç kremlerinde, rujlarda, ojelerde, şampuanlarda ve çok çeşitli cilt bakım ürünlerinde kullanılır. Yerine kullanılabilecek alternatifler arasında baklagil bitkileri, sentetik inci, alüminyum ve bronz tanecikleri bulunur. - Tallow
Kozmetik ürünlerinde en çok kullanılan maddelerden biri olan Tallow sığır ve koyun etinin yağıdır. Öldürülen hayvan leşlerinin kaynatılmasıyla elde edilen yağdır. Kozmetik sektöründe mum, sabun, fondöten, dudak kremi, tıraş köpüğü gibi birçok farklı üründe bulunur. Tallow’dan elde edilen yağ asidi olan, Oleik Asit ise ham madde olarak değil yumuşatıcı içerik olarak kullanılır. Bu içeriği sıvı ve katı sabunlarda, ojelerde ve cilt bakım ürünlerinde bulmak oldukça kolaydır. Genel olarak tallow maddesi yerine kullanılabilen alternatifler arasında sebzeden elde edilen sebze tallow’u, Japon tallow’u, ceresin ve petrolyum, ağaç ve kömürden elde edilen parafin bulunmaktadır. Oleik asitin alternatifleri arasında kuruyemiş ve zeytinden elde edilen yağlar vardır. - Jelatin
Et ve deri endüstrisinin artakalanları olan haşlanmış deri, tendon, bağ doku, boynuz ve kemiklerden elde edilir. Daha çok gıda sektöründe kullanılan jelatin, kozmetik ürünlerinde ‘Hidrolize Kolajen’ adi altında jelsi olmayan türevi kullanılır ve kremli ürünler ve tırnak bakım ürünlerinde karşımıza çıkar. Jelatin de kolajen gibi alerjiktir. Alternatifleri arasında deniz yosunlarından üretilen Karragenan, İrlanda Yosunu, Agar-Agar, Meyve Pektini, Dekstrin, Keçiboynuzu Gamı ve Silis Jeli vardır. - Kolajen
Daha çok tavuk ayağı ve hayvan omuriliğinden ve boynuzlarından elde edilir ve bu dokuların içinde bulunan ipliksi proteindir. Kullanımı doğrultusunda kişide kolajen üretimine sebep olmamaktadır. Alerjiktir. En çok Anti-Aging ürünlerinde kullanılan bir bileşendir. Alternatifleri arasında Soya Proteini, Badem Yağı ve Amla Yağı bulunmaktadır. - Lanolin
Yün taşıyan memeli hayvanların postlarına gelen suyu akıtmak için yünlerinin arasında ürettiği sugeçirmez yağlı maddeye Lanolin denir. Birçok cilt bakım ve kozmetik ürünlerinde ve ilaç sektöründe yumuşatıcı ve deri yağlandırıcı olarak kullanılan Lanolinin hiç bir etkisi kanıtlanmamış ve alerjendir. Ruj dışında, tıraş kremi, losyon, cilt bakım kremi, şampuan ve makyaj temizleyicisi gibi birçok üründe bulunmaktadır. Alternatifleri arasında bitkisel ve sebze yağları bulunmaktadır. - Squalene
Bu madde köpek balığının karaciğerinden elde edilen yapışkan yağdır. Squalene, kozmetik endüstrisine yaygın olarak kullanılmaktadır. Deri tarafından hızlıca emilir, diğer yağlar ile kolayca birleşir ve cildin kalitesini arttırdığı düşünülmektedir. Bu yüzden dudak kreminden güneş kremine kadar çok çeşitli ürünlerde karşımıza çıkar. En çok yüz nemlendiricilerde bulunur. Alternatifleri zeytinyağı ve buğday tohumu yağıdır. - Amber
Amber, balina midesini kapsayan yağlı maddedir. Mide tarafından üretilen bu yağ balinayı yemiş olabileceği keskin gagalardan ve kabuklardan korur ve uzun süre midede biriken bu yağ balina tarafından kusarak dışarı atılır. Amber tarihte yemeklere tat verici, afrodizyak ve tütsü olarak kullanılmıştır ve günümüzde en çok parfüm endüstrisinde, kokuyu sabitleştirişi olarak kullanılır. Yani amber, kokunun daha uzun süre kalıcı olmasını sağlar. İçeriğin alternatifleri arasında sentetik ve bitkisel sabitleştiriciler bulunmaktadır. - Östrojen
Östrojen, hamile dişi kısrağın idrarından elde edilir. Tabi bu içeriğin üretilmesi için binlerce kısrak 6 aylık süre aralığı ile hamile bırakılır. Östrojen, ilaç olarak kabul edilir ve çocuklar tarafından kullanıldığında zararlı sistemsel etkileri olabilir. Kozmetik ürün kullanımında hormon bazlı Estradiol olarak karşımıza çıkar ve birçok parfüm, onarıcı krem ve losyonda kullanılır. Soya gibi, bitkisel muadilleri mevcuttur. Özellikle
ağızdan alınan gebelik önleyici ve menopozal ilaçlar için palm-kernel yağı ve bitkisel çözümler daha iyidir. - Retinol
Retinol, önemli bir Vitamin A kaynağıdır ve çoğu zaman hayvanlardan elde edilmektedir. Balık karaciğer yağından, yumurta akından, tereyağından gelebildiği gibi alternatifleri olan bitkisel ürünler ve sentetiklerden de elde edilebilir. Alifatik alkol olan Retinol, yaslanma karşıtı ‘anti-aging’ iddiasında bulunan kozmetik ürünlerinde kullanılır. Vitamin ve takviye ilaçlarda da bulunur. Alternatifleri lemongrass, buğday tohumu yağı, havuçtan gelen karotenden elde edilen A vitamini ve sentetiklerdir. - Balmumu
Bal arılarının peteğinde biriken mumdan oluşur. Bal arısının 500 gram mum oluşturmak için yaklaşık 3 kilo bal tüketmesi gerekir. Kozmetik sektöründe sıklıkla kullanılan balmumu, sayısız dudak kreminde, kremlerde, losyonlarda, maskarada ve hatta göz farında bulunur. Fondöten, yüz boyası ve beyazlatıcı gibi diğer ürünlerde de bulunur. Alternatifi olan Candelilla mumu, ismini aldığı Candelilla bitkisinden elde edilir. - Lesitin
Bu ağdalı içerik bütün canlı organizmalardaki sinir dokularında bulunur. Genellikle yumurta sarısından elde edilir ve sinir dokusunda, kanda ve sütte de mevcuttur. Göz kremi, dudak kremi, sıvı pudra, el kremi, losyon, sabun, şampuan ve daha birçok başka kozmetik ürününde, Lesitin’e rastlarız. Renk verici özelliği ile renkli kozmetik ürünlerinde de kullanılır. Alternatifleri arasında yine oldukça sık kullanılan soya fasulyesinden elde edilen soya lesitini, mısır lesitini ve sentetikleri vardır. - Keratin
Hayvanların boynuz, tokmak, tüy, yelek, kürk ve kılından elde edilen hayvansal proteindir. Birçok saç ürününde kullanıldığı gibi özellikle saç durulama ürünleri, şampuan ve kalıcı perma gibi ürünlerde mevcuttur. Alternatifleri arasında badem yağı, soya proteini, Hint ağacının meyvesinden elde edilen amla yağı vardır. Kesilen insan saçından da elde edilebilir. Güçlendirici olarak biberiye ve ısırgan otu kullanılabilir. - Plasenta
Hamile olan memeliler, A vitaminiyle zengin olan Plasenta organı sayesinde fetüsü beslerler. Cilt ve saç bakım ürünlerinde, yaşlanma karşıtı (anti-aging) ürünlerinde, şampuan ve maskelerde kullanılan içerik bebek hayvanların plasentasından elde edilir ve genellikle koyunlarınki kullanılır. FDA, bu içeriğin insan sağlığı için riskli olabileceğini bildirmiş ve belirli ürünlerde uyarı verilmesini istemiştir. İçeriğin hiç kullanmamasının daha iyi olması dışında, alternatifleri arasında kelp (bir tür su yosunu) vardır. - Kolesterol
Hayvan yağında, sinir dokusunda ve kanında olduğu gibi aynı zamanda yumurta sarısında hücre zarlarında bulunan streoid ve alkol birleşimidir. Lanolin’den elde edilebilir. Kozmetik ürünlerinde göz kremlerinde, şampuanlarda, yaslanma-karşıtı (anti-aging) ürünlerde kullanılır. Alternatif olarak bitkilerden elde edilen, katı kompleks alkoller (sterol) bulunur. - Albumen
Proteinden çıkarılan kimyasal bir bileşimdir. Süt, kas ve kandan elde edilebildiği halde kozmetik sektörü genellikle yumurta beyazını kullanır. Pıhtılaştırma ajanıdır yani sıvıyı katılaştırma özelliği vardır. Bu özelliği sayesinde losyon, makyaj kremi, saç kremi, yaşlanma karşıtı serumlar ve kapatıcı gibi kozmetik ürünlerinde kullanılır. Albumen, hayvan proteini dışında bitkisel dokulardan elde edebilir ve bazı ürünlerin içeriğinde bu ‘Vegetable Albumen’ veya ‘Vegan Albumen’ olarak belirtilir. - Kaprilik Asit
İnek ve keçilerin sütünden çıkarılan sıvı yağlı asittir. Doğal bir anti-bakteriyel ve anti-fungal olan Kaprilik asit, parfümler başta olmak üzere kozmetik ürünlerinde bakteri oluşumunu önleme amaçlı kullanılır. Sabun üretiminde yüzey aktif madde olarak kullanılır. Hindistancevizi ve palmiye yağı yüksek oranda Kaprilik asit içerir. Palmiye yağı üretimi yağmur ormanlarının katledilmesine sebep olduğu için hindistancevizini tercih etmek daha doğru olur. Ürünlerin içeriğinde ‘Bitkisel / Vegan Kaprilik Asit’ olarak belirtilen içerik vegan seçenektir. - Misk
Başta Musk Geyiği olmak üzere, kunduz, su samuru ve vahşi kedilerin genital salgılarından elde edilir. Bu yüzden, geyikler ve hayvanlar doğada avlanır ve ‘musk pod’ denilen şey hayvanın vücudundan alınır. Bu aroma genellikle parfüm endüstrisinde kullanılır. Bazı büyük markaların bu içeriği hayvanlardan elde etmek yerine alternatifi olan sentetik aroma kullandığı biliniyor. - Gliserin
Sabun üretiminde kullanılan hayvansal yağın yan ürünü olarak ortaya çıkmıştır. Genellikle hayvansal yağ kullanılır. Sakız, ilaç, kayganlaştırıcı, fren ve vites yağı, plastik ve merhemde de bulunan Gliserin, kozmetik sektöründe oldukça rağbet görür. Sabun, diş macunu, ağız çalkalama suyu, losyon, dudak kremi gibi çok sayılı üründe mevcuttur. Birçok şirket bitkisel Gliserin tercih etmeye başlamıştır ve bunu ürün içeriğinde ‘Vegetable Glycerin’ olarak belirtilir. - Chitosan
Kabuklu hayvanların kabuğunda bulunan liften elde edilir. Yağ bağlayıcı özelliğinin yanı sıra yara kapatma, iyileştirme özelliği de bulunur. Çok farklı alanlarda kullanılır ve çeşitli kozmetik ürünlerinde de karşımıza çıkar. Saç ve cilt bakım ürünlerinde, ter önleyici ve deodorantlarda bulunur. Alternatifleri arasında Ahududu, tatlı patates, sebze, kuru kayısı ve daha birçok farklı meyve sebze bulunur. - Laktik Asit
Hayvanlardan elde edilen Laktik asit, hayvanın kan ve kas dokularından elde edilir. Birçok cilt bakım ürününde bulunan içeriğin alternatifi pancardan elde edilen laktik asittir. - Biotin
Her canlı hücrede bulunan Biotin, süt ve mayada bol miktarda bulunur. Özellikle şampuanlarda vitamin içerir iddiası ile kullanılır. Alternatifleri bitkisel kaynaklardır. - Panthenol (Provitamin B-5)
Kozmetik endüstrisinde kullanılan Panthenol, çoğunlukla et ve baldan elde edilir. Bal fiyatının etten daha yüksek olduğu durumlarda, yani günümüzde bu içeriğin daha çok etten elde edildiği bilinmemektedir. İnsan vücudu ile temasa geçen panthenol, vitamine dönüşür. Bu özelliği sayesinde, nem vermesi ve yağlandırması ile çoğunlukla şampuan ve saç ürünlerinde kullanılır. Pantothenic asit, tam buğday gevreklerinde ve sebzelerde de bulunur. Dolayısıyla alternatifleri arasında sentetik ve bitkisel seçimler vardır. - Kazein
İnek sütünün proteinidir. İnsan sütünde de bulunur ancak inek sütündeki oran çok daha fazladır. Boya, yapıştırıcı, peynir, plastik ve fiber gibi ürünlerin yapımında kullanıldığı gibi kozmetik sektöründe de saç ürünlerinde ve yüz maskelerinde karşımıza çıkar.
Umarız, seçtiğimiz sevgi yolu sadece sofralarımızda değil, bir süre sonra hayatımızın her alanında kendini göstermeye başlar ve vegan yaşam tarzını benimseyerek en ideal olanı gerçekleştirebilir, şefkati ve sevgiyi hayatımızın her anına yayabiliriz.
Veg&Nature Dergisi yaz sayısında yayınlanmıştır.
