Haber: Sevda SARP – sevda.sarp@tvd.org.tr
Tüm dünyada hızla artmakta olan vegan beslenme, artış hızına paralel olarak küresel ve oldukça geniş bir pazar açığı oluşturdu. Bunu avantaja çevirmeye çalışan yenilikçi işletmeler, alışkın olunan tat ve dokuları, bitkisel ikamelerle yeniden formülleyerek veganlar için yeni lezzetler üretmeye başladı bile. Vegan süt, vegan peynir, vegan et, vegan sosis, vegan yoğurt ve vegan mayonez, bunlardan sadece birkaçı. Ancak beraberinde hayvansal içerikli ürünlerin vegan muadillerinin yarattığı kavram kargaşası, geleneksel üreticilerle yenilikçilerin arasını çoktan açmış durumda. İşte ilklerin yaşadığı bu mücadelelerden birkaçı ve yaşanan hukuki süreçler:
Alman mahkemesinden ‘Vegan Peynir’ konusunda emsal karar
Belki de vegan ve vejetaryen beslenmenin en çabuk yaygınlaştığı ülke olan Almanya geçtiğimiz Nisan ayında önemli bir karar aldı. Alman mahkemesi soya ve diğer bitkisel kaynaklardan elde edilen sut ile yapılan peynirlerin üzerindeki ‘vegan peynir’ ibaresini kaldırdı. Trier eyalet mahkemesi bu ibarenin kullanılmasında Avrupa Birliği yasasına aykırılık teşkil ettiğine karar verirken arkasındaki gerekçe olarak Avrupa’da peynir ibaresi
ancak sütten; yani hayvansal sütten üretilen ürünlere münhasır olduğunu belirtti. Alman mahkemesinin aldığı bu karar vegan peynir üreticileri ve endüstri için önemli bir değişimin sinyali olabilir.
Vegan Peynir olur mu?
Vegan peynir Almanya’da sıradan marketlerde dahi bir çok çeşidini görebildiğiniz bir ülke. Alman Vejetaryen Grubu’nun 2014 yılında yaptığı çalışmaya göre Almanya nüfusunun yaklaşık 9%’u vejetaryen ve 2%’si vegan. Bu sebeple vegan etiketli ürünlere olan talep hızla artıyor. Yükselen talebi karşılamak için de, ülkede ki bir çok sanayi üreticisi urun gamına vegan ve vejetaryen ürünler ekliyor.
Özellikle son donemde artan talep ile birlikte vegan peynir, sosis ve salam çeşitlerini süpermarketlerde daha fazla yer almaya başladı. Hayvansal gıda tüketiminin zararlı olduğu bilincinin artması ile de birlikte, vegan ve vejetaryen ürünlere olan talep daha artıyor. Vegan peynir, yoğurt, sosis gibi ürünlerin endüstriyel pazarda hızla artması beraberinde rekabet sorunlarını da getirdi. Üzerinde hayvansal ürünlerin kullanılmadığının belirtilmesine rağmen bu
konu mahkemeye taşınmasının sebebi de bu.
Almanya’nın Köln eyaletine yakın bir peynir üreticisinin bazı ürünlerini vegan peynir olarak pazarlıyordu. Özellikle internet pazarlama aktivitelerinden sonra bir dernek rekabete aykırı davranıldığı gerekçesiyle dava açmasıyla konu mahkemeye taşınmış oldu. Mahkeme kararı da Avrupa Birliği yasalarına dayandırdı (EU-VO 1308/2013) ve özellikle etiket üzerinde yer alan bilgilerin tüketicileri yanıltma riskinden kaynaklanmadığının altı çizildi. Etiket üzerinde yer alan bilgilerin hayvansal kaynaklı içeriklerin kullanılmadığına dair yer almasına rağmen mahkeme rekabet koşullarına aykırılık teşkil ettiğine karar vermesine yol açtı. Bu durum özellikle peynir konusunda kesin tabir edilen yasaların olmasından kaynaklanmakta. Şu an için ayni durum et ürünleri için geçerli değil çünkü et ürünleri için sadece yol gösterici tarifler mevcuttur ve peynirde olduğu gibi belirgin bir yasa yok. Yani vejeteryan sosis hususunda aykırı bir mahkeme kararı henüz yok.
Türkiye’de Durum Nasıl?
Türkiye’de de aslında bu ifadelere bugüne dek izin verilmediğini görüyoruz. Konuyla ilgili olarak görüştüğümüz Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü’nden yapılan açıklamaya göre, peynir tanımının yapıldığı tebliğde, kullanılacak olan ana bileşenin (süt) tanımı açık olarak belirtilmiştir.
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türk Gıda Kodeksi Peynir Tebliği’ne göre peynirde kullanılacak çiğ süt: Hayvansal Gıdalar İçin Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliğindeki çiğ süt kriterlerine uyan inek sütü, koyun sütü, manda sütü ve keçi sütü veya bunların karışımlarını ifade ediyor. İlgili tebliğde peyniri tanımlayan ana bileşen hayvansal süt olarak ifade edildiği için, denetimler sonucu hayvansal sütün dışında çıkabilecek herhangi farklı bir içerik, tüketici üzerinde yanıltıcı/ aldatıcı olacağı endişesiyle “tağşiş” yani hile olarak değerlendiriliyor. Ancak genel anlamda “süt” tanımı konusunda böyle bir kısıtlama olmadığını da eklemekte fayda var.
Peki Peynir yerine ne denecek?
Bitkisel sütten üretilen peynirlerde vegan peynir ibaresi kalktığına göre, peynire ne diyeceğimiz başka bir merak konusu. Alman mahkemesi bununla ilgili bir karar açıklamadı ancak, karar sonrası Almanya’da başka bir peynir üreticisi olan Wilmersburger’de üst düzey yöneticilik yapan Malte Clasen bir açıklama yaptı. Clasen tüketicileri yanıltmak istemediklerini ve hayvansal urun kullanmadıkları konusunda yanlış anlaşılma olmasını istemediklerini, bu sebeple de bitkisel sütten elde edilen peynirlere ‘Peynir Alternatifi’ ibaresinin kullanılmasını önerdi. Bu ibare ile ürünün gerçek peynir olmadığı belirgin bir biçimde belirtilmiş olacak. Türkiye’de de 2016 yılında satısına başlanan yerli vegan peynir paketlerinin üzerinde Vegan ibaresi yer alıyor. Peynir İkamesi ya da Peynir Alternatifi yazılı vegan ürünleri raflarda daha sık göreceğiz gibi görünüyor.
Ya Vegan Mayonez?
Vegan tüketicilerin yaygınlaşması elbette endüstriyel sektör ve üreticilerini de etkiliyor. Vegan peynirden sonra vegan mayonez de dava konusu oldu. Ünlü bir mayonez markasının ürettiği vegan mayonez, bir başka mayonez üreticisinin haksız rekabet iddiasıyla dava açmasına neden oldu. Konu yine benzer bir sebepten, fakat bu defa asıl sebep süt değil, yumurta. Bahsi gecen mayonezde yumurta yerine bezelye proteini kullanılıyor ve mayonez olarak pazarlanıyordu. Ancak Amerika Federal yasaları çerçevesinde mayonez içeriğinde yumurta bulundurulmak zorundadır ibaresi mevcut. Bu durum, nasıl ki hayvansal sütten yapılmamış peynirler vegan peynir olarak adlandırılamıyorsa, içinde yumurta olmayan bir mayonezin de vegan mayonez olarak adlandırılmasının mümkün olmayacağını düşündürdü ve gerekli hukuki itirazlar yapıldı. Davaya konu olan ünlü marka ‘Hampton Creek Foods’, bu davanın açılmasının ardından dava sonuçlanmasa da halen satılmakta olan ‘Just Mayo’ markalı ürün etiketlerinin üzerine “yumurta içermez” ibaresi de ekledi. Ürünün üzerinde ayrıca soya, hayvansal gıda, glüten, GDO ve kolesterol içermez ibareleri de yer alıyor.
İlginçtir ki bu süreçte dava açan şirket olan ‘Hellmann’ ve ana ortağı ‘Unilever’ ise benzer yeni bir ürün çıkarmaya karar verdi ve vegan mayonez yerine, ‘vegan sürme’ olarak etiketleme yapmayı tercih etti. Hellman bünyesinde Pazarlama Direktörü olarak görev alan Russell Lilly verdiği röportajda şirket olarak önceliklerinin müşteri memnuniyeti olduğunu ve yeni vegan ürün ile isimden çok damak tadına hitap etmek istediklerini belirtti. Yeni ürün şu anda Amerika ve Kanada’da satışa sunuluyor. İngiltere, Almanya gibi diğer ülkelerde ne zaman satışa sunulacağı henüz bilinmiyor. Mayoneze ikame olarak üretilen yumurtasız ürünlerin yaygınlaşması en çok vegan tüketicileri mutlu edeceğe benziyor.
Veg&Nature yaz sayısında yayınlanmıştır.
