Dr. Murat Kınıkoğlu
Kalp ve İç Hastalıkları Uzmanı
ÜÇÜMÜZ DE VEGANIZ…
Vegan olmanın, “etik” ,“sağlık” ve “çevre” olmak üzere üç boyutu var. Etik ve çevre en az sağlık kadar önemlidir. “Doğayı seviyorum” diyen birinin çevreyi korumaya kendi beslenme sisteminden başlaması gerekir.
Annemi ve babamı “Atrial Fibrilasyon” adı verilen kalp rahatsızlığından kaybettim. Ritm bozukluğu yapan bu hastalıkta kalp boşluklarında oluşan pıhtılar ani ölüme veya felce neden olur. Bizim ailedeki kalp hastalığı sadece anne babayla sınırlı değil, benden büyük 4 kardeşim kalp krizi geçirdi. Bir kardiyolog olmama rağmen olanları izleme dışında elimden bir şey gelmiyordu. Bu arada kendi sağlığımda da olumsuzluklar başladı. Bir sabah uyandığımda sağ gözümü kan çanağına dönmüştü, damar çatlamış gözümün beyazı kıpkırmızı olmuştu. Başına gelenler bilir, oldukça korkutucu bir görüntüdür. Göz doktoru meslektaşım bu olayın arkasından “Damarlarının kalitesi iyi değil, kolesterolüne dikkat et” dediğinde 40’lı yaşlarımdaydım. Birkaç yıl sonra kalp atışlarımda düzensizlikler (ekstrasistoller) başladı. Bu arazlar, aynı kolesterol yüksekliği gibi benim yaşımda hastalarımın çoğunda gördüğüm sorunlardı ve ben bunları beslenmeden ziyade yaşıma ve aileden gelen kötü mirasa bağlıyordum. Derken 50’li yaşlarımın başında tansiyonum yükselmeye başladı. Tuzu azalttım ancak belirli bir faydasını göremedim. Daha dikkatli beslenmeme ve düzenli spor yapmama rağmen ağabeylerim gibi tansiyon hastası olmuştum.
Hayvansal gıdalarla beslenmenin erken habercileri
Hayvansal gıda tüketenlerde, damarlarda sorunların başladığını gösteren belirtiler oldukça erken yaşlarda ortaya çıkar.
1-Kalp atışlarında düzensizlik hissedilmesi
Ekstrasistollerin pek çok nedeni vardır. Çarpıntı şikâyetiyle gittiğiniz doktorlar “aritmi” tanısını koyar ancak sebebini söylemekte zorlanırlar. Tedavi olarak ya betabloker dediğimiz (Beloc ve benzeri) ilaç gurubu veya başka bir antiaritmik ilaç verir ya da aldırmamanızı söylerler. Oysa aynı yüksek tansiyonda olduğu gibi ekstrasistollerin çoğunun nedeni kalp hücrelerinin kötü beslenme nedeniyle sıkıntı çekmesidir. Az yağlı vegan beslenmeye geçenlerin ekstrasistolleri birkaç yıl içinde belirgin derecede azalır veya kaybolur.
2-Ara sıra da olsa tansiyon yükselmeleri
Batı ülkelerinde yaş ilerledikçe tansiyonun yükselmesi normal kabul edilir. Oysa son yıllarda yapılan çalışmalar dünyadaki bazı toplumlarda yaşın ilerlemesine rağmen tansiyonun yükselmediğini gösterdi. Artık esansiyel tansiyon dediğimiz tansiyon yüksekliğinin yağlı ve hayvansal gıdalarla beslenmeye bağlı olduğunu biliyoruz. Bir ay az yağlı vegan beslenenlerin tansiyonunda belirgin düşme görülür.
3-Gözde damar çatlaması
Subconjunctival hemoraji dediğimiz göz damarındaki çatlama durumu genellikle öksürme, ıkınma, ağır kaldırma gibi damar için basıncı artıran durumlar sonrasında görülür. Sağlıklı damarlar bu tip basınç artışlarından etkilenmezken, tansiyon yüksekliği, şeker gibi damar sağlığını bozan hastalıklarda ve kötü beslenenlerde damar çeperinin kalitesi bozulmasına bağlı olarak en ufak bir basınç artışında gözde kanama ortaya çıkar. Aslında bu kişilerde benzer minik damar çatlamaları beyin başta olmak üzere başka organlarda da görülür ancak sorunlu damar çok küçük olduğu için bir şikayete neden olmaz ve tomografi gibi ileri tetkikler yapılmadan bunları tespit etmek mümkün değildir.
4-Erkeklerde ereksiyon sorunları
Kötü beslenme damardan zengin olan tüm organların işlevlerini bozar. Bunlardan biri de erkek cinsiyet organıdır. Penis damarlarındaki atheroskleroz erken yaşta cinsel fonksiyon bozukluklarına –sertleşme sorununa- neden olur.
……
Kardiyoloji ihtisasım sırasında kalp damarlarındaki plakların asla gerilemeyeceğini, tek yolun plakları balonla veya stentle sıkıştırmak olduğunu öğrenmiştim oysa bugün plakların diyetle eriyebileceğini hatta tamamen yok olabileceğini biliyoruz. Vegan beslenmeye geçtikten sonra tansiyonum bir ay içinde 120/80 mmHg’ya indi. Total kolesterolüm 254 mg/dl’den 129 mg/dl’ye düştü. Hastalarda kolesterülü bu kadar düşürmek için yüksek doz statin ilacı vermemiz gerekiyor. Hiç hap yutmadan ilaçlarla erişebileceğim sonuçların daha iyisine ulaşmıştım.
Eşiniz de vegan mı?
Şu anda eşim de benim gibi vegan. Kendisi 5 yıldır tansiyon hastasıydı. Vegan beslenmesini önerdiğimde “Ben zaten çok et yemiyorum, peyniri zaten çok az kullanıyorum” gibi bugün de çok hastamdan duyduğum klasik cevapları veriyordu. Son aylarda ilaca rağmen tansiyonu yüksek seyretmeye başladı. Bir hafta boyunca 180/105 mmHg ortalamasında değerler ölçtük. Bu değerlerdeki yüksek tansiyon kalp damar sisteminde kalıcı hasarlar vermeye başlar. Önümüzde iki yol vardı, ya daha kuvvetli bir tansiyon ilacı ilave edecektik (şu anda pek çok doktor ve hasta bu yolu uyguluyor) ya da benim uyguladığım az yağlı vegan diyete geçecekti. Kendisinden bir aylık deneme yapmasını rica ettim. Kullandığı tansiyon ilacını kesip diyete başladı. 10. Günden itibaren tansiyonu düşmeye başladı. Birinci ay bitmeden ölçümlerin çoğu normale indi, 45. günden sonra 120/75 mmHg altına yerleşti. Eskiden tansiyon aletini kolundan çıkarmayan eşim artık tansiyonunu çok nadir ölçüyor ve tüm değerler 120/70 mmHg civarında çıkıyor üstelik ilaç kullanmıyor. Halinden çok memnun ve bir daha eski beslenme şekline döneceğini hiç sanmıyorum.
Hastalarınızdan nasıl sonuçlar aldınız?
Kendi üzerimde aldığım olumlu sonuçlar aynı beslenme rejimini hastalarıma da önermemi kolaylaştırdı. Az yağlı vegan bizim toplum için oldukça değişik bir beslenme sistemi. Yeni başlayanlar için zor olduğunu kabul ediyorum. Ancak lezzetli vegan yemekleri öğrendikçe ve pratik kazandıkça iş kolaylaşıyor. Vegan beslenmeye devam etme başarısı gösterenler kendi sağlıklarındaki olumlu değişimi görünce devam ediyorlar. Angina Pectoris dediğimiz kalp hastalığına özgü göğüs ağrıları birkaç ay içinde kayboluyor. Eskiden 50 mt. yürümeyle göğsüne ağrı gelip durmak zorunda kalan pek çok hastam daha uzun mesafeleri hiç şikayetleri olmadan yürür hale geldi. Sadece kalp damarları değil bacak damarlarında tıkanıklık olan hastalarda da çok olumlu sonuçlar aldım. Damar tıkanıklığı nedeniyle ayağını kaybetmek üzere olan bir hastam ileri yaşına rağmen tamamen düzeldi ayağındaki yaralar kapandı.
Diyeti tam olarak uygulayan hastalarımın kolesterollerinde 100-120 mg/dl’ye ulaşan düşmeler ortaya çıktı. Bugüne kadar “diyet yapıyorum ama kolesterolüm düşmüyor diyenler şunu unutmasınlar: az yağlı vegan beslenme uyguladıkları takdirde kolesterolleri kesinlikle düşer.
Beslenmemize dikkat ederek gelecekteki kalp krizi riskini engelleyebilir miyiz?
Kesinlikle engelleriz. Kalp damarlarlarındaki tıkanmanın en büyün nedeni kötü beslenmedir. Sigara, tansiyon yüksekliği gibi diğer risk faktörleri bile daha sonra gelir. Beslenmeye bu kadar önem vermemin nedeni şudur; kalp krizine neden olduğunu bildiğimiz, insülin direnci, şeker hastalığı, kolesterol ve yüksek tansiyon gibi diğer risk faktörleri de aslında kötü beslenmenin ürünüdür. Beslenmenin etkili olmadığı iki risk faktörü sigara ve hareketsizliktir. Az yağlı vegan beslenme uygulayan biri sigara içmez biraz da hareket ederse kalp krizi geçirmez.
Vegan olmanın kalp dışında sağlığa olumlu etkisi var mı?
Vegan (ve vejetaryenlerde) kanser oranlarının düştüğünü gösteren pek çok çalışma vardır(1).
Bu olumlu etki hayvansal besinlerin kesilmesinden gelir. Bu ay açıklanan İngiltere kaynaklı bir çalışmada hayvansal besinlerin neden olduğu yüksek kolesterolün kadınlarda meme kanseri riskinin artırdığı gösterildi (2). Birmingham’daki 660.000 kadın 13 yıl boyunca takip edildiğinde kolesterolü yüksek olanlarda meme kanseri % 64 daha fazla saptanıyor. Bu çalışmadan kolesterol meme kanseri yapıyor sonucunu çıkaramayız ancak kolesterolü yükselten hayvansal gıdaların aynı zamanda meme kanserine neden olduğunu söylemek mümkün. Çalışmayı yapanlar kolesterolü yüksek olan bayanların ilaç kullanmasını öneriyorlar oysa kolesterolü düşürmenin daha güvenli ve kolay yolu az yağlı vegan beslenmeye geçmektir.
Vegan olmak bir ayrıcalıktır
Her insan vegan olamaz. Bu yüzden her hastamdan da vegan olmasını istemem. Konuyu açmam için vegan beslenmenin etik ve sağlık yönünü anlayacak entelektüel bir alt yapı olduğunu hissetmem gerekir. Eğitimsiz insanlar da vegan olabilir ancak vegan dünyasında kalıcı olmaları zordur.
(1)Amy Joy Lanou and Barbara Svenson Reduced cancer risk in vegetarians: an analysis of recent reports . Cancer Manag Res. 2011; 3: 1–8.
(2)Rahul Potluri, Eric Jacobs, Ph.D. Harold Burstein American Society of Clinical Oncology; July 4, 2014, presentation abstract, Frontiers in CardioVascular Biology meeting, Barcelona, Spain
