Asli AYDOGDU asli.aydogdu@tvd.org.tr
Hayvanat bahçeleri, diğer bir adıyla hayvan hapishaneleri…
İnsanlar tarafından eğlence, eğitim ve koruma adı altında tutsak edilen hayvanlar, kendileri için önemli ve doğal olan herşeyden mahrum edilerek parmaklıklar ardına hapsedilmekte ve bunun sonucu olarak fiziksel hastalıkların yanı sıra strese bağlı birçok ruhsal hastalıkla da iç içe yaşamak zorunda kalmaktalar. Bunlardan biri de Zoochosis olarak tanımlanan bir psikoz. Tutsak hayvanlarda görülen, anormal ve stereotipi davranışların genelini adlandırmak için kullanılan bir terim olan Zoochosis, Zoo (hayvanat bahçesi) ve Psychosis (psikoz) sözcüklerinden oluşmaktadır. Terimi ilk olarak kullanan Born Free Foundation’ ın kurucusu Bill Travers, 1993 ‘te 3 yıl boyunca Avrupa, Kuzey Amerika ve Uzak Doğudaki hayvanat bahçelerinde çektiği videolardan oluşan Zoochotic raporu yayınladı.
Tutsak hayvanların sergiledikleri anormal davranışlar arasında, kafeslerinde sürekli aşağı yukarı yürümeleri, sallanmaları, kafa sallamaları ya da daireler çizerek kafeste dolaşmaları ve kafesin tellerini ısırmaları gösterilmektedir. Uzmanlar bu davranışlara yol açan durumun doğal davranış kalıplarına uygun yaşayamama, bozulan beyin fonksiyonları ya da sürekli bir problemle başa çıkmaya çalışmaktan kaynaklandığı görüşündeler. Ayrıca sürekli kendini temizlemeye çalışma, sürekli yalanma ve ses çıkarma gibi davranışların ise, aynı anda iki farklı davranış sergilemeye mecbur kalan hayvanlarda ortaya çıktığı gözlemlenmiştir. Bu davranışlara örnek olarak bakıcılarına duydukları korku ile yemek için duydukları istek gösterilmiştir.
İnternette dolaşırken ya da bir hayvanat bahçesi ziyaretinde, sürekli duvarları yalayan bir zürafa ya da hortumunu sallayan bir fil gördüyseniz, bu hastalıkla tanışmışsınız demektir. Bazı insaların bu davranışları şirin ve komik bulması, hatta çocuklarına eğlence unsuru
olarak göstermeleri ise olayın ayrı bir boyutu. Son yıllarda bu konuda bilincin artması ile beraber, hayvanat bahçeleri bu davranışları baskılamak amacı ile bazı hayvanlara Prozac ve türevi ilaçlar vermeye başladı.
Lynn Griner, son 14 yıl içerisinde San Diego hayvanat bahçesinde görülen nekropsileri hayvanat bahçelerindeki hayvanların patolojileri adlı çalışmasında kayıt altına aldı. Ülkenin en iyi hayvanat bahçelerinden biri olarak tanınan ve çalışanların hem iyi eğitimli hem de iyi niyetli oldukları bilinen bu yerde, tutsak hayvanlar arasında oldukça yaygın olarak beslenme yetersizliği, anestezik madde ve sakinleştiriclerin kullanımına bağlı yüksek ölüm oranları, nakliye sırasında oluşan ciddi yaralanmalar ve ölümler, aşırı kalabalık yüzünden biribirini yeme, yeni doğanları yeme ve kavgalar gibi olayların sık sık yaşandığı kaydedilmiş.
Hayvanat bahçelerinin birer işletme olduğu gerçeğini asla göz ardı etmemek gerekir. İddiada bulundukları gibi, nesli tükenmekte olan hayvanları korudukları, çevreci oldukları ya da hayvan sevgisini aşıladıkları gerçeği yansıtmamaktadır. Hayvanat bahçelerinin asıl amacı, insanları eğlendirmek ve kar etmek olduğundan, yeni doğan hayvanlar yaşlıların yerini alır, sevimli olanlar sergilenir. Artık para kazandırmayanlar ise ya satılır, ya yem yapılır ya da öldürülür.
Birçok insan, çocuklarının hayvanat bahçelerine eğitim amacıyla gittiklerini söylemekte. Fakat gerçekte sadece kendimizi kandırıyoruz. Görülecek tek şey, tutsak edilmiş muhteşem varlıkların, yapay bir ortam içerisindeki trajedileri. Her gün aynı saatte bakıcılarından yem dilenen 30 tane pengueni izleyerek, Antartica’ daki penguin kolonileri hakkında fikir sahibi olamayacağımız aşikar. Eğer hayvanat bahçelerinin öğrettikleri birşey varsa o da insanların hayvanları kendi zevkleri için köleleştirme hakları olduğudur. Hayvanat bahçelerine giderek, çocuklarımıza diğer canlıların yaşam haklarına saygı duymayı öğretemeyiz.
Nesli tükenmekte olan hayvanlara yardım ettikleri iddiasına gelince, birçok hayvanat bahçesinde zaten nesli tükenmekte olan bir hayvan türü mevcut değil. 2000 yılında yayınlanan bir rapora göre İngiltere’ de hayvanat bahçelerindeki hayvanlar arasında tükenme tehlikesi altında olanlar sadece %5 lik bir kısmı oluştururken bunlardan sadece %1’i tekrar vahşi hayata kazandırılıyor.
Bir hayvanat bahçesi ne kadar geniş alana, ne kadar fazla kafese ya da ne kadar güzel bir peyzaja sahip olursa olsun, hayvanların doğal ortamları ile kıyaslanamaz. Hayvanat bahçelerinin tutsakları, günlerini, aylarını, yıllarını, aynı duvarlar, aynı çitler arasında geçirmekteler ve sadece bu bile yaşamlarının ne kadar monoton olduğunu gösteriyor. Şartlar ne olursa olsun, vahşi bir hayvanı tutsak edildiği takdirde doğrudan ya da dolaylı olarak zarar görmelerini ve ölümlerini engelleme şansı yoktur.
Bu yıl mayıs ayında iki üzücü olay ile yıkıldık.
Bunlardan ilki 21 Mayısta Santiago Hayvanat Bahçesinde yaşanan ve biri dişi biri erkek iki aslanın ölümüyle sonuçlanan intihar girişimiydi. 20 yaşındaki Franco Luis Ferrada Roman, çırılcıplak soyunarak aslanların bulunduğu kafese atladı. Kafeste bulunan aslanlardan ikisi görevliler tarafından vurularak öldürüldükten sonar, ağır yaralanan Roman hastaneye kaldırıldı.
Bir diğer olay, 28 Mayıs günü Cincinnati Hayvanat Bahçesinde gerçekleşti. 3 yaşındaki bir çocuğun kafesine düşmesinin ardından, 18 yaşındaki goril Harambe görevliler tarafından tek el ateş edilerek öldürüldü. Çocuk ise hastaneye kaldırıldı. Olayın ardından gerek hayvanat bahçesindeki önlemlerin eksikliği hakkında, gerekse düşen çocuğun anne ve babası hakkında çeşitli görüşler ileri sürüldü. Burada asıl soru, Harambe neden bir tutsak olmalıydı.
Tutsak bir goril olarak doğan Harambe, hiçbir zaman vahşi bir gorilin tüm risklere ragmen sahip olduklarına yaklaşamadı. Ne yiyeceğini, ne zaman uyuyacağını, ne zaman kendini temizleyeceğini ya da özgürce dolaşacağını seçme şansı hiç olmadı. Çocuk kafesine düştüğünde aslında Harambe’nin kendini güvende hissettiği evine izinsiz girilmiş oldu. O sırada dışarıda olan diğer iki dişi goril görevlilerin çağrısına uyup içeri girerken Harambe suya düşen çocuğa ilgisini yöneltti. Çocuğu sudan taşıyarak çıkaran ve kuru bir yere bırakan Harambe yetkililer tarafından vuruldu ve öldü. İstese bir saniyede çocuğu öldürebilecekken Harambe bunu yapmamıştı fakat çocuğun hayatının tehlikede olduğunu düşünen yetkililer tarafından vurularak öldürüldü.
Temmuz ayına geldiğimizde üzücü ve utanç verici haberler almaya devam ettik.
3 Temmuz’ da aldığımız bir diğer ölüm haberi Arjantin’ de yaşayan tek kutup ayısı olan Arturo’ya aitti. Amerika’da doğan ve 8 yaşına geldiğinde, sıcaklığın zaman zaman 40 C’ye ulaştığı Ajantin’ e getirilen Arturo, doğasına hiç uygun olmayan koşullarda yaşamak zorunda bırakılmıştı. 2012 yılında partneri Pelusanın kanserden ölümü ile birlikte -40C’ ye dayanıklıklı bir kürke sahip bu muhteşem canlı, 40C leri bulan Arjantin’ de yaşayan tek kutup ayısı olarak tutsaklığına devam etti.
Arturo’ nun depresyon ve diğer psikolojik rahatsızlıklara ait semptomlar sergilediği gözlemlendi. Sosyal medyada dünyanın en hüzünlü kutup ayısı olarak anılan Arturo’ ya daha uygun bir coğrafya olan Kanada’ya nakledilmesi için, 2014 yılında, dünya genelinde düzenlenen kampanyada 400.000’in üzerinde imza toplandı. Arturo’nın ileri geri sallandığı ve kafasını sağa sola salladığı videolar paylaşıldı. Fakat Mendoza hayvanat bahçesinden yapılan açıklamada Arturo’ nun böyle bir yolculuk için çok yaşlı olduğu bildirildi. Arturo’ nun tıbbi kayıtları istendiğinde ise Mendoza hayvanat bahçesi bu kayıtların ellerinde olmadığını bildirdi. Tüm bunların üzerine araya giren ünlü isimlere ragmen Arturo aynı şartlarda tutsaklığına devam etti ta ki 3 Temmuz 2016 da özgürlüğüne kavuşuna kadar.
Arturo’ nun ölümünün ardından, Çin Halk Cumhuriyeti’ den çok üzücü bir haber daha geldi. Guangdong eyaletinin başkenti Guangzhou’ da 9 Aralık 2016’ da açılan Grandview alışveriş merkezinin içindeki akvaryumda, güneş ışığından yoksun, küçücük alanlara hapsedilmiş, aralarında 2 kutup ayısı, 5 yavru denizayısı, 6 genç beluga balinası,ve 2 Arktik kurt bulunan 500 türün sergilendiği ortaya çıktı. Hayvanların çoğunda davranış bozukluklarının baş göstermiş olduğu uzmanlarca belirtilmesine ragmen henüz bir önlem alınmış değil. Alışveriş merkezinin içinde küçücük bir kafeste sergilenen ve ziyaretçilerin selfie çektirdiği kutup ayısına ait görüntüler yürek burkuyor.
Ayrıca balinaların sürekli dairesel olarak yüzdükleri ve tilkiler ve kutup ayılarının ise ileri geri yürüdükleri ve duvarları tırmaladıkları bildiriliyor.
Dünya genelinde geniş yankı uyandıran Grandview alışveriş merkezinin kapanması için imza kampanyaları devam ediyor. Hayvanat bahçeleri, kar amacı güden ve eğlence sektörüne hizmet eden işletmelerdir. Hiçbir suçu olmayan binlerce tutsak barındıran, yaşam enerjisi sönmüş bir çok gözle karşılaşabileceğiniz yerlerdir. Hayvanat bahçelerini ziyaret etmek yerine, vahşi yaşam hakkındaki merakımızı gidermek için belgesellerden yararlanabilirsiniz.
Zulme ortak olmayın.
Kaynaklar: http://www.bornfree.org.uk/campaigns/ zoo-check/captive-wildlife-issues/abnormalbehaviours/ http://www.peta.org/living/entertainment/ reality-zoos/ http://www.veganpeace.com/animal_cruelty/ zoos.htm http://www.yourdailyvegan.com/learn/zoos/ http://www.telegraph.co.uk/news/2016/07/10/ worlds-saddest-polar-bear-kept-in-shoppingcentre-suffers-for-se/ http://news.nationalgeographic.com/2016/05/ harambe-gorillas-zoos-safety-incidentsanimals/ http://www.peta.org/action/action-alerts/ polar-bears-penguins-whales-imprisonedchinese-mall/
Veg&Nature Dergisi yaz sayısında yayınlanmıştır.
